Wat betekent democratie in de letterlijke zin van het woord? De term ‘democratie’ stamt af van de Griekse term ‘dèmos’ (volk) en ‘kratein’ (heersen), samengevoegd ‘het volk heerst’. Een maatschappij die aangestuurd wordt door het volk, vertaalt zich naar door het volk gekozen leiders.
Wat houdt dit in Nederland concreet in? Wat is een democratische rechtsstaat, wat zijn de kenmerken? In dit artikel bespreken we de democratie in Nederland.
Kenmerken democratie
Kenmerken van democratie zijn dat de regering en haar bestuurders gekozen zijn door het volk. Politici zijn hierdoor ‘volksvertegenwoordigers’. In Nederland worden er iedere 4 jaar landelijke verkiezingen gehouden.
Nederland kent vele politieke partijen, waardoor een regering altijd uit een coalitie bestaat tussen meerdere partijen, het zogenaamde meerpartijenstelsel. Dit kan een coalitie zijn tussen 2 partijen, maar meestal betreft het 3 tot zelfs nog meer (kleine) partijen. De partijen samen dienen een meerderheid te vormen van tenminste 76 zetels (van de 150 beschikbare zetels).
Het kan daarnaast ook voorkomen dat de politieke partij met de meest ontvangen stemmen niet kan deelnemen aan de regering, omdat er geen coalitie gevormd kan worden met andere partijen. Burgers in Nederland geven er soms blijk van dit een ondemocratische situatie te vinden overigens; zij zien hun stem niet terug in de regering.
Dit kan zich echter voordoen in een democratie. De meerderheid kan een coalitie vormen, terwijl de partij die de meeste stemmen heeft gekregen zelfstandig geen meerderheid vormt.
Kenmerken rechtsstaat
Een rechtsstaat is een staatsvorm. In tegenstelling tot een politiestaat of een totalitaire staat, is Nederland een rechtsstaat. In een rechtsstaat wordt het recht als het hoogste gezag gehandhaafd. Rechters handhaven de wet. De overheid kan dus niet naar eigen believen en goedkeuring naast de wet handelen, zoals in een politiestaat of totalitaire staat wel het geval is.
In een rechtsstaat geldt vrijheid, rechtsgelijkheid en bescherming van burgers tegen andere burgers of zelfs de overheid.
In een rechtsstaat komen dus geen politiek gevangenen voor. Er bestaan geen strafkampen. De overheid kan niet zomaar burgers oppakken en opsluiten. De overheid handelt naar de wet, evenals de rechtbanken. Inwoners mogen kritisch zijn op de overheid, hebben recht op vrije meningsuiting. Maar burgers hebben ook plichten, evenals de overheid. Deze zijn vastgelegd in de wet. De staatsregeling uit 1798 is de eerste vastgelegde grondwet van ons land.
Kenmerken Nederlandse cultuur
Een cultuur staat voor o.a. welke normen en waarden er aangehangen worden in een samenleving. Met andere woorden, wat is ‘de norm’, het ‘normale’, het gangbare in Nederland? En welke waarden vinden we belangrijk; waar wordt waarde aangehecht? Dit vertaalt zich naar gewenste sociale omgangsvormen, aanvaardbare gedragsregels, voorkeuren voor doeleinden; iets wat een maatschappij onderling bindt. Kenmerken van de Nederlandse cultuur komen hierin tot uiting.
Enkele kenmerken van de Nederlandse cultuur zijn:
- Calvinistische inslag: het Nederlandse volk doet graag zuinig aan. Pocht niet graag. Verfoeit anderen die zich decadent, of onderscheidend opstellen (‘met de kop boven het maaiveld uitsteken’).
- Ontwikkelingen staan in hoog vaandel (‘kennismaatschappij’): daar waar verbeteringen mogelijk zijn, hetzij op gebied van innovatieve producten of diensten, of functionaliteit, staan Nederlanders voorop.
- Democratie en verzorgingsstaat. Het zegt iets over een land en haar inwoners wanneer democratie er hoog in het vaandel staat. Evenals het iets zegt dat een samenleving traditioneel een relatief goede verzorgingsstaat kent. Het laat zien dat men een sociale houding jegens elkaar heeft; wat zich eveneens uit in het regeringsbeleid.
- Tolerante houding jegens nieuwkomers. De huidige multiculturele samenleving laat zien dat Nederland een attractief land is voor andere nationaliteiten. Nieuwkomers krijgen hier bijvoorbeeld de ruimte om eigen tradities in stand te houden, zolang deze niets botsen met de normen en waarden in Nederland.
Democratische rechtstaat; scheiding van kerk en staat
Nederland kent een scheiding van kerk en staat. Dit betekent dat de staat en de kerk (religieuze organisaties) afzonderlijk van elkaar optreden en dat beiden geen invloed op elkaars besluitvormingen en wetten uitoefenen (mits binnen de wet gebleven wordt). Religieuze organisaties hebben dus geen invloed op de overheid, of wetgeving, en de uitvoering hiervan.
In sommige landen is dit anders geregeld en leeft de maatschappij naar bijvoorbeeld religieuze wetgeving, zoals in Saoedi Arabië. Dit betekent in de praktijk een volledige wetgeving naar in dit geval de Islamitische wetgeving (Sharia).
Tot slot, de Nederlandse democratie binnen de EU
Landen aangesloten bij de EU zijn allen democratieën. Gezamenlijk vormen zij de Europese Unie, voortgevloeid vanuit de EEG. De Nederlandse democratie wordt aangestuurd vanuit de regering in Den Haag. Echter naarmate de Europese Unie, gezeteld in Brussel, zich ontwikkelt, worden steeds meer besluiten vanuit Brussel genomen. Afspraken en wetgevingen die direct invloed hebben op o.a. Nederland. Denk hierbij aan de privacywetgeving (de AVG wet). Denk aan uitspraken van het Europees hof, welke direct invloed hebben op gelijke casussen in o.a. Nederland. En denk ook aan het aantal op te nemen vluchtelingen, naar afspraak binnen de EU. Nederland wordt dus niet uitsluitend bestuurd vanuit Den Haag, maar eveneens vanuit Brussel.